Οταν ο ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, πρόσφερε 3 δισ. δολάρια για να εξαγοράσει μια εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων που δεν είχε ακούσει κανένας στην Ελλάδα, όλοι αναρωτήθηκαν τι είναι αυτό που κάνει το Snapchat, το εν λόγω chat application, τόσο σημαντικό. Η έκπληξη έγινε ακόμη μεγαλύτερη, όταν ο 23χρονος ιδρυτής του απέρριψε την πρόταση. Πρόκειται για σύνδρομο μεγαλείου, διαπραγματευτικό χειρισμό ή όντως η εφαρμογή που έχει ανοίξει την όρεξη του Facebook είναι ό,τι πιο «καυτό» μπορεί να συμβεί στο κινητό μας;
Η απάντηση βρίσκεται δίπλα μας. Ρίξτε μια ματιά στην οικογένειά σας, στους συναδέλφους σας ή στον ίδιο σας τον εαυτό. Πόσοι είναι κολλημένοι στο smartphone τους αυτήν τη στιγμή; Κάποιοι μπορεί να χαζεύουν Facebook, άλλοι να παίζουν παιχνίδι, όμως οι περισσότεροι, ιδιαίτερα οι νέοι, «τσατάρουν». Επικοινωνούν δηλαδή μέσω των εφαρμογών γραπτών μηνυμάτων, όπως το WhatsApp, το Viber, το Google Hangouts ή και το Messenger του Facebook, όπου δεν χρεώνονται και μπορούν, εκτός από κείμενο, να ανταλλάσσουν φωτογραφίες, βίντεο, φωνητικά μηνύματα, «αυτοκόλλητα», ενίοτε να παίζουν και παιχνίδια. Ο τρόπος επικοινωνίας της νέας εποχής είναι το «τσατ». Και αυτό δεν απειλεί πλέον μόνο τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, από τις οποίες οι εφαρμογές αυτές «κλέβουν» πελάτες, αλλά και το μεγαλύτερο κοινωνικό δίκτυο του πλανήτη.
«Εκμηδενίζει την απουσία»
Το σίγουρο είναι πως αλλάζει ακόμη και τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, μας προσφέρει την ψευδαίσθηση της διά ζώσης επαφής και μια ψευδαίσθηση πως δεν είμαστε ποτέ μόνοι. Οπως λέει ο κ. Γεράσιμος Προδρομίτης, επίκουρος καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο,«εκμηδενίζει την απουσία ή την υπομιμνήσκει. Αν το δούμε πιο φιλοσοφικά, αποτελεί μια απόπειρα να παλέψουμε την απουσία, την οποία στην ψηφιακή εποχή δεν μπορούμε να δεχτούμε». Ενίοτε μας εθίζει και σε μια επικοινωνία εύκολη, που δεν έχει πάντα βάθος. «Αλλά εγώ είμαι αισιόδοξος», συμπληρώνει. «Εχει συναίσθημα αυτή η επικοινωνία. Τουλάχιστον χτίζεται ο καμβάς ενός δικτύου σχέσεων που συνεχίζονται και στην πραγματικότητα».
Περισσότερα από 36,6 δισεκατομμύρια γραπτά μηνύματα στέλνονταν κάθε μέρα το 2012. Από αυτά, τα 19 δισ. διακινούνταν μέσω εφαρμογών chat. Το 63% των εφήβων χρησιμοποιούν γραπτά μηνύματα περισσότερο από κάθε άλλη μορφή επικοινωνίας, ενώ ο μέσος Αμερικανός πιτσιρικάς στέλνει περίπου 3.500 το μήνα! Το WhatsApp έχει 350 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες σε μηνιαία βάση - 130 εκατομμύρια περισσότερους από το Twitter. Το 90% του πληθυσμού της Βραζιλίας, τα 3/4 των Ρώσων, το 50% των Βρετανών χρησιμοποιούν εφαρμογές chat, ενώ μόνο το WhatsApp «τρέχει» στο 95% των κινητών στην Ισπανία! Οι περισσότεροι χρήστες είναι κάτω των 25 ετών. Γι' αυτό και η προσπάθεια εξαγοράς του Snapchat, που γνωρίζει τεράστια επιτυχία στις ΗΠΑ, δεν είναι η πρώτη. Στις αρχές του χρόνου παρόμοιες κινήσεις είχε κάνει η Google για να εξαγοράσει το WhatsApp.
Τι συμβαίνει; Οπως παραδέχτηκε το Facebook αυτόν το μήνα, παρουσιάζει μείωση στους καθημερινούς χρήστες, ιδιαίτερα στους εφήβους, οι οποίοι το χρησιμοποιούν λιγότερο από ό,τι παλιά - και οι ειδικοί ξέρουν πως οι προτιμήσεις των εφήβων δείχνουν τις τάσεις. «Η στροφή προς τις εφαρμογές μηνυμάτων», γράφει ο Guardian, «είναι το τίμημα που πληρώνει το κοινωνικό δίκτυο για την ίδια την επιτυχία του. Ανάμεσα στο 1,2 δισ. μηνιαίους χρήστες του είναι και οι μαμάδες και οι μπαμπάδες των εφήβων, οι οποίοι "λερώνουν" τους ψηφιακούς τοίχους των παιδιών τους με ατάκες, εικόνες ζώων ή (Θεός φυλάξοι) σχολιάζοντας τις φωτογραφίες τους. Ξαφνικά, το Facebook δεν είναι ο ιδανικός χώρος για να ενημερώνεις τους φίλους σου για όσα δεν χρειάζεται να ξέρουν οι μεγάλοι, αλλά ένα υποχρεωτικό εργαλείο, απλώς και μόνο γιατί όλοι το έχουν. Η "φάση", όμως, γίνεται αλλού -στα κινητά τους».
Και πιο συγκεκριμένα στα chat applications -τρία ή τέσσερα έχουν εγκατεστημένα οι περισσότεροι-, γιατί ποιος έχει χρήματα να ανταλλάξει τον ίδιο αριθμό μηνυμάτων μέσω SMS; Ο μέσος χρήστης chat στέλνει 32,6 μηνύματα τη μέρα, ο μέσος χρήστης SMS μόλις 5. Αυτό βέβαια δεν αρέσει στις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, οι οποίες το 2012 έχασαν 25 δισ. δολάρια από τα έσοδα του texting, ενώ το 2013 το ποσό θα ανέλθει στα 34 δισεκατομμύρια.
Πάντως, τα chat applications δεν προσφέρουν μόνο τη δυνατότητα ανταλλαγής μηνυμάτων. Συχνά γίνονται φορείς μιας ευρύτερης εμπειρίας. Δημιουργούν ένα ψηφιακό περιβάλλον, όπου ο χρήστης μπορεί να βρει σχεδόν ό,τι υπάρχει και σε ένα κοινωνικό δίκτυο: παιχνίδια, emoticons, ηλεκτρονικές αγορές - έναν μικρόκοσμο όπου μπορεί να περάσει όλη τη μέρα χωρίς να βαρεθεί.
Πώς όμως αυτές οι εφαρμογές βγάζουν χρήματα; Οι περισσότερες προσφέρονται δωρεάν και δεν έχουν διαφημίσεις, αλλά βρίσκουν εναλλακτικές πηγές εσόδων. Οι χρήστες μπορούν να αγοράσουν emoticons, αυτοκόλλητα, παιχνίδια, ενώ διαδεδομένο είναι το branding, όπου εταιρείες προσφέρουν εκπτώσεις σε όσους τις κάνουν «φίλους». Τρανταχτή εξαίρεση το πιο επιτυχημένο από όλα WhatsApp, που πωλεί την εφαρμογή έναντι 0,99 δολαρίων. Πάντως, το Snapchat, για το οποίο έγινε τόσος λόγος, προς το παρόν... δεν έχει έσοδα.
«Πονηρά» μηνύματα χωρίς ίχνη
Εχει όμως 5 εκατομμύρια ημερήσιους χρήστες και μια ιδιαιτερότητα. Εκεί ανταλλάσσονται μόνο φωτογραφίες, αλλά κάθε μήνυμα, από τη στιγμή που θα «ανοίξει», διαρκεί από 1 έως 10 δευτερόλεπτα! Μετά αυτοκαταστρέφεται!
Αυτό ευνόησε το... sexting, την ανταλλαγή μηνυμάτων σεξουαλικού περιεχομένου, αφού οι χρήστες δεν ανησυχούν για το πού θα καταλήξουν οι τολμηρές φωτογραφίες τους. Κι επειδή οι εξοικειωμένοι θα πουν πως υπάρχει πάντα ο κίνδυνος του screenshot, δηλαδή να φωτογραφίσει κανείς την οθόνη του, το Snapchat πρόβλεψε και γι' αυτό. Με το που ο παραλήπτης της φωτογραφίας επιχειρήσει να απαθανατίσει την οθόνη, η εφαρμογή ειδοποιεί τον αποστολέα.
«Συνυπάρχουμε σε διαφορετικούς χώρους»
«Οι εφαρμογές γραπτών μηνυμάτων αυξάνουν την ταχύτητα, εκμηδενίζουν το χρόνο και την απόσταση, προάγουν την κυριαρχία του ταυτόχρονου», λέει ο Γεράσιμος Προδρομίτης, επίκουρος καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πάντειο. «Ξαφνικά συνυπάρχουμε σε διαφορετικούς χώρους. Ο λόγος γίνεται ελλειπτικός. Το άτομο διαχειρίζεται συνεχώς πολλή πληροφορία. Ολο αυτό φτιάχνει μια δυνητική πραγματικότητα, η οποία γίνεται θεματικό πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων - πλέον ασχολούμαστε πολύ με το τι κάναμε στο Facebook, τι απαντήσαμε στο μήνυμα και πότε».
Ο κ. Δημήτρης Τσερπέλης, κλινικός ψυχολόγος στην ψυχιατρική κλινική Λυράκου, θεωρεί ότι το κυρίαρχο στοιχείο στα chat δεν είναι η γραπτή επικοινωνία, όσο η αμεσότητα στην έκφραση. «Οταν φτάσω στον εθισμό, κάνω μια εξιστόρηση χωρίς απαραίτητα νόημα ή συμβολισμό. Η συνάντηση ή το τηλεφώνημα εκφράζει την ανάγκη να έχω μια σχέση συναισθηματική με ένα άλλο υποκείμενο. Στη virtual επικοινωνία, η σχέση γίνεται με ένα αντικείμενο. Καλύπτω την ανάγκη να μην είμαι μόνος, αλλά η επικοινωνία γίνεται σε επίπεδο ατάκας».
